Dostojevski in de hitte van Australië

Vorig jaar nog weigerde Jeroen Brouwers de Prijs der Nederlandse Letteren, omdat hij het prijzengeld van 16.000 euro een aanfluiting vond. En warempel: het bedrag wordt bij de volgende bekroning verhoogd tot veertig duizend euro. Nu de Jeugdliteratuur dus nog, want daar is het ook geen vetpot. De Gouden Griffel bijvoorbeeld is eervol, maar levert de winnaar maar een paar duizend euro op. Dan pakt men in Zweden met de Astrid Lindgren Memorial Award heel wat royaler uit met €. 540.000.
Het halve miljoen, waar elk jaar ook Nederlandse jeugdboekenauteurs voor in de race zijn, ging dit jaar naar de Australische schrijfster Sonya Hartnett. Enkele boeken van haar waren al in het Nederlands vertaald en kortgeleden kwam daar Valstrik bij, een belangrijk werk in het bekroonde oeuvre.

Valstrik gaat over een sociaal ontspoorde familie. Vader Willow is het hoofd van de clan, een bruut en dronkenlap en met de moeder en de vijf kinderen is ook van alles aan de hand. Ze bewonen in een uithoek van Australië een verwaarloosde boerderij met veel honden en rotzooi om de deur. Op hun ‘camping’ ontvangen ze wel gasten, maar dat doen ze alleen voor het geld, want ze houden niet van vreemden. De kinderen dromen in hun isolement van de vrijheid, maar ze weten ook dat ze het milieu nooit zullen verlaten. Ze accepteren de halve waanzin van hun moeder en de woede-uitbarstingen van hun vader. In die gesloten wereld dringt de landschapschilder Fox door. Hij wint het vertrouwen van de jongste zoon en ontfutselt hem zelfs een incestgeheim.

Hartnett bouwt haar familieportret op zoals de kunstenaar het landschap schildert: traag, met alle aandacht voor details. Het hele leven op de boerderij is in de broeiende hitte immers ook traag. Maar de lezer voelt dat er elk ogenblik een uitbarsting kan komen. En na ruim honderd bladzijden is er ineens die versnelling. De kunstschilder maakt misbruik van zijn kennis en dan volgt er een woeste finale vol gruwelijke wraak en weerwraak.

Valstrik is een prachtig geschreven en knap opgezette roman. Het wisselende perspectief zorgt ervoor dat we alle personen van binnenuit leren kennen. De dreigende vooruitwijzingen (veel dode dieren) roepen spanning op. En het gaat bij Hartnett niet over klein puberleed, maar over grote emoties, over primaire driften en duistere krachten in de mens. Het boek doet in dat opzicht denken aan het werk van de grote 19eeeuwse realisten. Die sympathie lijkt Hartnett ook uit te dragen. Waarom zouden de kinderen in opdracht van vader Willow anders ook Misdaad en straf van Dostojevski lezen?

Deze column over Valstrik van Sonya Hartnett verscheen in april 2008 in het Dagblad van het Noorden