Stel je voor dat ik jou was

Veel treurnis in de menselijke omgang komt voort uit ons gebrekkig ontwikkeld invoelingsvermogen. Misschien ontbreekt het ons daar zelfs helemaal aan en blijft de mens tegenover je altijd de ander. Over dit tekort en het schuldgevoel daarbij gaat het in Zus, het debuut van de Groningse Sanne Parlevliet.

De hoofdpersoon Mirjam (13) kampeert met haar ouders op een Waddeneiland. Deze zomer voor het eerst zonder haar zus Stine (14), die na een verschrikkelijk incident ergens is opgenomen. Mirjams ouders doen krampachtig alsof er niets is gebeurd, maar de werkelijkheid is anders. In een doorwaakte nacht schrijft Mirjam een lange brief aan haar zus. Ze wil achterhalen waarom ze Stine niet geholpen heeft toen ze ontdekte dat die gepest werd. Het spelletje van vroeger (‘Stel dat jij mij was.’) wordt ernst. Mirjam identificeert zich met Stine om te voelen hoe het is als je zo alleen staat. Die vereenzelviging gaat zelfs zover dat Mirjam zoent met Stine’s vriendje. En nu heeft ze ook nog straf (‘tentarrest’), net zoals haar zus ergens in detentie is.

Mirjam realiseert zich dat er twee soorten mensen zijn: schrijvers en lezers. Stine is het leestype net als haar moeder. Ze praten moeilijk over zichzelf. Wat ze voelen of denken, vinden ze in de boeken en zo leren ze zichzelf kennen. De onderstreepte passages in Stines boeken vormen eigenlijk haar dagboek. Mirjam is een schrijftype. Ze schrijft om haar eigen gedrag te verklaren. Maar ook om haar zus te helpen door het gebeuren voor haar te verwoorden.

Zus is een intelligent uitgedacht en vakkundig opgebouwd boek, met spanning op twee niveaus: wat is er gebeurd met Stine en waarom heeft Mirjam tentarrest? Het is helder geschreven: traag op momenten van bezinning, vol vaart bij een calamiteit. Volgens de schrijfster is het geen autobiografisch boek. Ze heeft niet eens een zus! ‘Ik schrijf over situaties die ik niet ken, maar wil leren kennen,’ zei ze in een interview. Maar dat is wel precies wat Mirjam in het boek ook doet. En daarmee lijkt Parlevliet het dan toch over zichzelf als schrijver te hebben. Schrijven is immers ook observeren en zich identificeren met. Dat Parlevliet dat kan is in ieder geval duidelijk. Het blijkt uit de wijze waarop ze een opstandige puber beschrijft, een zeurderige moeder, een sullige vader. Het blijkt ook uit de aandacht voor details: verkleuren sproeten echt bij lipspanning? Al met al is Zus een belangrijk boek, dat veel lezers verdient en die mogen dan net als Stine veel passages onderstrepen.

Deze column over Zus van Sanne Parlevliet verscheen in november 2008 in het Dagblad van het Noorden